Historia de la ciudad de San Lorenzo en Guarani

TÁVA SAN LORENZO REMBIASA YMA IÑEPYRŨME.

Ary 1604-pe oĩ yvyguasu hérava Tapỹi Pery, ko tenda ojepyso táva Fernando de la Mora guive, San Lorenzo peve. Ko tenda ojeikuaa Barcequillo-pe.

Oñemombe’u ymavendaje Barcequillo-pe oĩva’ekue “Laguna Parra” ha’éva encomienda renda, ko’áğa imombyry 100 metros tapehũ Mariscal Estigarribia-gui, Zona Norte ko’áğa ojeikuaa.

Ary 1698-pe Pa’i jesuíta Martín de Yegros oikova’ekue táva Córdoba, Argentina-pe oheja Colegio Jesuítico Paraguayguápe opa mba’e oguerekova imba’éramo ñane retãme. Péicha “Campo Grande” oñehenóiva avei “Isatĩ” henyhẽva’ekue encomenderos-gui. Ary 1700 oiko apañuãi táva San Lorenzo yvy rehe, umi oikóva ko’a rupi opavave opytase ko’ápe.

Ko yvy oguereko ijerére ko’áğa peve hembe’ýramo: táva Luque, táva Kapiata, ha táva  Paraguay. Barcequillo-pe oñemopu’ã peteĩ kapilla’i ojejapo hağua “Cristianización Aborígen”. Pya’e itenonde ko táva, oñemopu’ã óga pa’ípe ğuarã ha galpón oñeñongatu hağua umi mba’e temitỹngue. Ary 1733, avakuéra oñorãirõ Jesuita-kuéra ndive, ha’ekuéra ndaje ojuka José de Antequera-pe. Jesuita-kuéra ndohepyme’ẽséi impuesto rupi, tavaygua ndaikatúi ohepyme’ẽ imba’erepy. Jesuita-kuéra péicha ojapo opa tenda rupi, América pukukue, péicha ára 27 jasyapy, 1767-me, Rey Carlos III,  España-ygua oñe’ẽmondo umi Jesuitakuéra oñemosẽmba hağua.

Provincia del Paraguay-pe oisambyhy Gobernador Carlos Morphy nomosẽséi jesuita-kuérape,  upémarõ ojupi Cnel. Agustín Fernando de Pinedo, omosẽ hağua ñane retãgui.

Ha oiko ko tendágui Villa San Lorenzo ary 1775-pe.                            

Ndaipóri  kuatia he’ihápe araka’e ha mba’éichapa oñepyrũva’ekue ko ñande táva porãite.

Honorable Junta Municipal omboguapy kuatiáre, 10 jasypoapy ojegueromandu’a hağua San Lorenzo-pe, ha upe guive 10 jasypoapy 1775, opyta arange táva San Lorenzo oñemopyenda hague imarangatu rérape.

Ary 1860-pe peteĩ árape avakuéra ndoguerekói viru, oñeñepyrũ oñemba’apo mbeguekatu pa’i, juez, políticos ha maymáva oñembyaty ha oñomombarete hikuái, oñombyaty tavayguakuéra ndive ha oñemopyenda mbo’ehao kuimba’épe ğuarã.

PRIMERA JUNTA MUNICIPAL

Ára 11 jasypo 1872-me oñepyrũ omba’apo Juanta Municipal; raẽteve ombohéra hikuái tapekuéra oĩva guive táva San Lorenzo-pe, umíva apytépe oĩ: Calle del Campo Grande, De la Policía, Calle de la Junta, Calle San Lorenzo, Calle del Mercado, Calle San Pedro.

Heta tekotevẽ oĩ ko távape, upévare oñepyrũ omba’apo oñondivepa. Tupão guasu ojejapova’ekue karai tendota Carlos Antonio López oĩrõguare. Tupão ndoguerekói itapu renda  ha karai sambyhyhára Rufino Mazó ome’ẽ jopóiramo hepyrã.

San Lorenzo-ygua omondo kuatiañe’ẽ tendota Carlos A. López-pe, omonbe’u chupe tupão ho’apotaiteha, upémarõ Carlos A. López oitykapaite tupão oĩva’ekue, upe ára guive tava’i héra

Capilla-kue opytágui tupão’ỹ rehe.

Peteĩ ary ohasa rire oñemopu’ã tupão pyahu, ha avei mbo’ehaokuéra oñepyrũ ombo’e Barcequillo-pe, 79 temimbo’e; Capi’ipery (Fernando de la Mora) 103 temimbo’e; Tajasuape 104 temimbo’e; Reducto 40 temimbo’e. Capilla-kuépe oĩva’ekue tyvyty ha ova ñemuhãguasu ypýpe ary 1850-pe.

Oñemombe’u avei táva San Lorenzo ha’e hague tenda guasu oĩhaguépe heta yvyraty piro’y asýva; Capilla del Monte-pe, ko’áğa peve oĩ yvyramáta ymaguare.

Oñepyrũvo oñembyaty táva San Lorenzo moõ pevépa oğuahẽta térã ja’eporãsérõ hembe’yrã, oñepyrũ ñorairõguasu Triple Alianza, mbohapy tetã oñorairõ ñane retã ndive.

Tupão San Lorenzo-pe pa’i Riveros ha heta tavaygua ohai kuatia ombojevységui Ñorairõ Guasu; avei pa’i Riveros ombyaty tembi’u, pohã ojejapívape ğuarã. San Lorenzo del Campo Grande oguereko heta tatarendy ha mandyju morotĩmba; heta yvyrágui ojejapo yga.

Pokõi aty Sanlorenzo-ygua ohóva’ekue ñorairõhápe. Tetã Paraguay rayhupápe San Lorenzo-ygua ndaikatúi opyta tapykue, ombosako’i pokõi aty ohova’erã oñorairõ. Ko’ã aty ha’e: Primera, Segunda, Jataity, 3ra Kapi’ipery, 4ª Barcequillo, 5ta. Reducto,  6ª De los Pardos ha  7º Morenos Africanos. Ko’ã atyguasu ohova’ekue San Lorenzo-gui, oguereko 534 tahachi ha mburuvicha imbokáva.

Avei heta mitã San Lorenzo-ygua omano ñorairõ ojejapóva’ekue Acosta Ñu-me. Umíva ojeikuaa apytépe oĩ: Juan Deslave, Ignacio Leguizamón, Juan Acosta (12 años), Roque Campos, (13 años) Mario Rolón, Vicente Céspedes,  Parieres Vera, De los Santos Martínez, Máximo Orué, Francisco Alonso, Juan Franco (14 años), Justo Riveros, Justo Insfrán, Benigno Riquelme García (15 años).

Kuñanguéra avei oho Ñorãirõ Guasúpe, ome’ẽ viru; ome’ẽ itaju oguerekóva ha oñemoĩ iména, térã ikyvy ykére ojapyhy mboka, umíva apytépe Petrona Leiva, María Ana Leiva, Salvadora de Báez, Asunción de Legal, Oliva Leguizamón, Dejesús Meza, ha heta kuña katupyry San Lorenzo-ygua okañýva herakuéra.

Avei ikatu ñanemandu’a mba’éichapa tren oğuahẽ ñande táva peve, Cambell Olgibie ha’e upérõ tren San Lorenzo-ygua jára, ko tren ndatuichái, oğuahẽ táva San Lorenzo-pe, 9 jasypoapy 1894-pe. Osẽ tava’i Belvedere, Paraguaýgui, ou tape España ha Brasil rupi, ohasa Avenida España rupi, ojere tape ko’áğa oĩháme ANDE, tape hérava ko’áğa meve Padre Cardozo ha osẽ Club Olimpia atukupépe, upégui oğuahẽ Avenida Colombia, ko’áğa hérava Avenida Mariscal López, ha ou ñande táva gotyo, péicha oñemombe’u umi ymaguarévare.

Oiko vove vy’aguasu, oñegueroko’ẽ vy’a ha sapukáipe, upe aravópe oğuahẽma tren San Lorenzo ha ipype ñemuharakuéra mercado Guasupegua.

Tren peteĩha ojehero “San Lorenzo”; upéi mokõiha “Paraguay”, mbohapyha “Ita” ha ojeroja hağua jepe’a oĩ “zorrilla San Lorenzo”. Ko servicio ojejapo hağua mokõi coches acoplados, primera clase ha segunda clase. Primera clase universitario-kuéra ha ava poravopyre, kuña ikatéva ha umi ndogueraháiva mba’eve ipópe ğuarã ha vagón mokõihame oho umi ñemuha ogueraháva imba’erepy Paraguay peve; ko’ápe ojehe’a chipa ryakuã haku asýva, naranja ryakuãvureíre, oñehendu ryguasu kokore, mitãnguéra osapukáiva ha ñomomgeta opáichagua ayvúpe ojejapóva hyapu mbarete haguére tren oguatakuévo.

Oĩ avei ndaje upérõ peteĩ tren lechero osẽva táva Ypakaraígui, ohasa Aregua rupi, Luque rupi ha upéi oğuahẽ barrio Trinidad peve, kamby añónte ogueru, ha peteĩ  pasajero iporavopyréva: don Cecilio Báez, ára ha ára ojupíva upévape.

Oĩ  tren opytaha 1 kilómetro imombyrýva ojoehegui, upe tendápe opyta ojepytu’u hağua upéi ombojoapy jey hağua hape. Umi tenda oñembohérava’ekue Para 1, Para 2, Para 6, ha mba’e. Upévare Club Olimpia ojeikuaa ko’áğa meve Para 1-pe, upépe oĩ haguére pytaha hérava Para 1.

Upéi ko tren oho tape ko’áğa hérava Avenida Boggiani rupi oğuahẽ meve Avenida Eusebio Ayala-pe. Ko tenda guive ou ruta Mcal Estigarribia, upérõ héra tape San Lorenzo, oğuahẽ meve Para 17-peve, opytáva upérõ tape Avenida del Agrónomo ha Ysyry San Lorenzo, upépe karai maquinista omanyhẽ tren tanque y rehe, oipyhýva ysyry San Lorenzo-gui.

Upégui  tren oğuahẽva’erã tape ko’áğa hérava Avenida Defensores del Chaco peve oĩhápe Soldado ra’anga Héroes del Chaco rérape, upépe oĩ Para 18, upe guive opyta peteĩteĩ umi cuadra-ha rupi ohóvo oğuahẽ meve estación terminal peve. Ko’áğa upépe oĩ Municipalidad taller-kuéra, tape España ha Defensores del Chaco, upe guive osẽ ára ha ára 4 aravo jave ko’ẽ mboyve, Paraguay gotyo, aravo 3:30 jave ombopúma silbato, opavave ohendu ha oñembosako’íma osẽ, ojupi ha oho hağua Paraguay goyto.

Aipo tren lechero ha’e ambue tren ohóva San Lorenzo guive Villa Morra peve, araka’eve oraháva kamby, oñemoĩ chupe upe téra Félix Pérez Cardozo rupive, ndaje peteĩ ára ha’e ohendu quinta Carlés guive, mba’éichapa hyapu tren silbato, ha oñepyrũ ohai ha ojapo pumbasy “Tren lechero”

ojeikuaaitéva, ipype arpa oha’ã tren ryapu. Tranvia oñepyrũ ou táva San Lorenzo peve ary 1931-me. Ko’ãva ndahyapúi voi, tuicha, imbarete Inglaterra-pe ijapopyre, ha motor electrico.

Upéima péva oñemoambue ha ojeipuru coche motor rehe ha pya’evéma oñeğuahẽ Paraguaýpe. Ary 1936-me tetã oñemomba’e ferrocarril rehe, ha tranway oipe’a usina ha onohẽmba riel-kuéra.

Matilde Galeano de Aguiar.