Etnia Sanapana

SANAPANA

HEMBIASA’IMI.

Ko aty ha’e avei Maskoy reheguakuéra, iñe’ẽtee Sanapana, heratee Kasnapan, ambue atykuéra ohero chupekuéra, Lengua-kuéra ohero Kyisipan ha Angaitekuéra katu ombohéra Saapan.

Época Colonial aja, Mbaja ha Chañekuéra omuña chupekuéra, upe aja ha’ekuéra omonda kuña Zamuco Ayoreo ha Ishir, oikóva ijyvy rembe’y jerére, ha ogueraha itapỹikuérape.

Ary 1850-pe,  oñeağui ysyry Paraguaygui, oñembojoajuhápe Riacho Alegre ndive, ojapo hağua trueque blanco-kuéra ndive, oguereko hikuái mymba ka’aguy, mymba saite pirekue ha avei ñemitỹngue ome’ẽ hağua ha’ekuéra oipotávare. Ambue ary oĩhápe gueteri industria tanino rehegua hetámi oiko hikuái puerto rupive, Puerto Pinasco ha Puerto Casado ha y obrajes-pe, umíva ha’e tenda ka’aguýpe ojeityhápe quebracho pytã ojegueraha hağua industria-kuérape oñemboa’apo hağua hese.

Oñemboty fabrica-kuéra ha isarambipa hikuái umi estancia rupi, menonita-kuéra ndive ha avakuéra anglicano ha católico ndive.

TENDA OIKOHA

Ko’áğa rupi oñemohenda ijyvyetépema, jepéramo oĩha gueteri aty oikóva estancia ha ambue henda oguerekohápe mba’apo sapy’agua.

Aty hetaveha oĩ  La Esperanza, ko aty kóvare oñangareko menonita-kuéra, ha’éva peteĩ asociación. Avei Nueva Promesa, Zalazar, Laguna Pato, La india, Pozo Colorado-pe, Laguna Salada; sa’ive oĩ hikuái Misión La Patria, oĩva ko’ápe oñembohéra Angaite, péicha ohekombo’e haguére anglicano-kuéra chupekuéra.

 OGAYGUA REKO, ECONOMÍA, TEKOMBO’E, KARURÃ

Hembiapo oikove hağua ojeko jeporekáre ha mba’apo jornaleroícha. Ja’ehaguéicha opa rire fábrica tanino rehegua isarambi ha ndaijyvýimarõ hikuái péicha oikove.

Menonita, Misión Anglicana ha atykuéra Riacho Mosquito-yguápe, Sanapanakuéra omba’apo hikuái yvýre, ñemitỹme oikove hağua, oĩ tenda omba’apohápe mymba ha vaka ñemoñáme.

Omymba juka hağua hikuái oipuru hu’y, ndoikuaáigui ambuéichagua tembipuru upevarã. Opirakutu hağua oipuru raẽkuri hembipurukuéra ha upéi misiones religiosas ohekombo’e chupekuéra oipurukuaa hağua anzuelo.

Ojapo jave iñembo’e jeroky hikuái, opurahéi, ha ojeroky, ko tembiapo oñemomba’eguasu ijapytepekuéra. Kuña ojapóta vove iniciación ojeipuru rovara’anga ha avei ao ñemonde ani hağua ojeikuaa mávapa ha’e upe ava.

ARTE HA TEMBIPURUKUÉRA

Sanapanakuéra ojapokuaa pumbasy; ha’ekuéravoi ojapokuaa hembipuru upevarã, taha’e flauta, tambor, violín ojejapóva samu’ũgui.

Alfarería ha’ekuéra ojapóva ha’e umi tembiporu oipurumeméva, kambuchi, japepo, kuimbe, ñai’ũgui ojejapopyréva; ko’áğa oipuru tembiporu oñeme’ẽva chupekuéra. Ko tembiapo ha’émi peteĩ tembiapo kuñánte ojapóva.

Avei mitãnguéra Sanapana ojapokuaa ñai’ũgui mymba ra’anga taha’e, kavaju, vaka, jagua, guyra ha hetave ha’ekuéra oikuaáva.

Kuña Sanapana, katuete ambue aty táva Chaco-peguáicha, ojapokuaa tejido, ojapo voko, manta, kyha, poncho ha faja Karaguatágui.

Andai pirekuére ha’ekuéra tata reheve ojapo ta’anga ha jeguaka hetáichagua, rombo, curva ha triángulo.

JEROVIA HA MOMBE’UGUA’UKUÉRA

Karai Dr. Femando Pages Larroya, omombe’u ha’ekuéra oguerovia oĩha "alma de los sueños"  "alma de los muertos" ha imbareteha. Ojeke jave pe ã osẽ hetégui, kérape ojehecháva ha’e pe ã jeiko, ha péichahágui ikatu ojuhu ñemano, ñemano oiko ã ojuhuhaguére aña hapépe ha ndojevyvéi hetépe. Osẽ rire hetégui pe ã opyta oikundaha tenda oiko haguépe pe ñemano. Avei pe ã oiko ka’aguýre, yvyapasusũre, ha oñondivepa oiko ojoapykuéri pyharekue yvágare.

Ko mba’e nomboykéi Maskoy-kuéra jerovia, umi jeroviápe oñemoĩveva’erã ojegueroviaha ã opytaha yvágape oĩhápe peteĩ tenda kóichagua.

Ha’ekuéra ojoapytépe oguerovia ka’aguy póra ikatuha oporombotavyraiha, ha’ekuéra he’i ikatuha omboguevi sonaja, purahéi ha jeroky ñembo’e ojapóva chaman-kuéra heta pyhare pukukue.

Ha’ekuéra oipuru opáichagua "talisman" ojajapóva mbói rete pehẽngue, ñandu rague, pysãpẽ, kangue, opáichagua mymba rãi ha guyra rague. 

Ipehẽnguekuéraicha, Enxet-Lengua, Enxet-Sanapana avei isarambi estancia ha colonia menonita-kuéra ndive.

Sanapanakuéra ojehe’a heta te’ỹinguéra ndive oikohápe, péva ombohasy jehechakuaa mavaitépa ha’e heseguakuéra.

Ha’ekuéra voi, heta jey oikose ambue atyguáicharamo, umi ndojejahéiva rehe.

Oiko hikuái Pozo Colorado, Estancia San Dionisio, Estancia San Ramón, Estancia Salazar, Estancia La Esperanza, Estancia Nueva Promesa, ha Estancia Buena Vista II-pe.

TAPIETE

Ha’e avei aty omyengoviáva héra, oñembohéra Guarani Ñandéva, áğa katu opavave oikuaa chupekuéra región Occidental-pe, Tapietéramo.

Haimete opavave ko atypegua omba’apose menonita ha cuartel-pe, ojapohápe hikuái changa opáichagua.

Heta aty oiko gueteri ko’áğaite peve Chaco Norte gotyo, Pykasu, General Garay, oĩva puesto militar Nueva Asunción-pegua renondépe.

Avei Mariscal Estigarribia-pe, Misión Santa Teresita, Laguna Negra-pe, Canaán, Emaus, Timoteo, Belén, Damasco, Pykasu, Filadelfia, Lichtfelde-pe.

Ohai Guaranime Dra. Matilde Galeano de Aguiar.