Etnia Lengua

 LENGUA

HEMBIASA’IMI

Ojeikuaa meme chupekuéra Lengua-ramo. Ko aty ndive oiko hağua jekupyty, heta ary ohasa, ko tembiapo ojapo Iglesia Anglicana del Paraguay, Misión Inglesa Makxawqiya-rupive.

Ha’ekuéra omba’apo avei changa-pe, oñemitỹ umi oikotevẽva hembi’urã, omymbajuka’imimi ha ka’avo tekotevẽva ka’aguýgui. Avei omba’apo estancia-ha rupi vaka ñemoñemoñáme, umi tembiapo ipohyivéva ha ojehepyme’ẽ chupekuéra tembi’u térã ao rehe, sa’imi, ombohepy chupekuéra, péicha ojepuru chupekuéra. Heta ary opyta estancia jára poguýpe, katuete oguerahave gua’u ao térã tembi’u, ndohupytýi hembiapokue ohepyme’ẽmba hağua oikotevẽva. Oiko chuguikuéra esclavo. Ndaje menonita-kuéra ko’áğa ohekombo’e chupekuéra ñopytyvõ taha’e karurã, mymba ñemoñemoña ha kamby rehegua hi’upy taha’e.

 TENDA OIKOHA

Enihet, péicha ojeikuaáva hikuái, oñemboja’o norte ha sur-yguápe. Norte-ygua oñemohenda colonias menonitas gotyo ha ambuéva sur-ygua, ojapóma 100 ary oĩha hikuái Misión Anglicana, gotyo.

OGAYGUA REKO, ECONCOMIA

Ñemitỹ jepivegua ojejapo ka’aguýpe, raẽteve rosado, omoporã hağua yvy ñemitỹrã, upépe ojehecha jety, petỹ, avati ha mandi’o; oipuru tembiporúramo pala yvyrágui ojejapóva, ojogua remope.

Óga ñemopu’ã ndaha’éi mba’e ohecharamoitereíva chupekuéra ğuarã, ha upévare oky jave oikepa ama ha ro’y avei. Oje’óga’apo apu’a hikuái, omoinge yvyra yvýpe ha yvate ojapo cúpula-pe ojoguáva. Hi’ári, ombojo’a yvyra rakãngue, yvyrarogue, kapi’i, upéva ha’e ogahoja.

Ojapo hağua ivy’akuéra ojapo fermentación algarrobo, eirete, avati ha kurapepẽ.

Omymbajukáta ha oñorãirõta jave hikuái oipuru hu’y ha yvyra pehẽngue hatãva. Pe arco sã ojejapo guasu pirégui.

Tembipuru pumbasy rehegua oipuru flauta takuáragui ojejapóva, avei silbato ojejapóva palo santo ogueraháva ijajúrare jeguakáramo; avei ojejapóva kanguégui, tambor mymba pirégui ojejapóva ha ombopu hağua yvyra pehẽngué rehe, ko tambor ojejapo pindo tronco ha mymba pirégui. Ijeroviápe oguereko hikuái omanórãmo ava pyhare jave, hi’ã, osẽva hetégui, opyta katuete upe tenda rupi oporomondýivo. Ojehechakuaáramo pe máva ikangy ha ikatuha omano upe pyharépe, pya’e porã oñeñotỹ oikepa mboyve kuarahy, jepéramo ne’ĩra omano.

ARTE HA TEMBIPURUKUÉRA

Kuñanguéra ojapokuaa manta lana-gui, oikotevẽva heta ñemba’apo ojejapo haguére telar primitivo-pe, ojejapóva mokõi yvyra pehẽnguégui ojeikutúva yvýpe, ha oñembojoajúva yvate ha iguýpe mokõi yvyra rehe, péicha opyta pa’ũ ohasa hağua pe inimbo.

Ovechágui oñeguenohẽ lana, isa’ýva morotĩ ha hũva.

Karaguatagui oguenohẽ fibra ha heseve ojapo hikuái cuerda ha voko, oipuru upevarã ju kangue térã yvyra hatãgui ojejapóva ha ikatuva ombovyvy. Ojepokuaa kuñanguéra ojapo ao ijuperã térã ipehẽnguekuérape, mymba pirégui, taha’e vaka térã guasu. Mymba pirégui avei ojejapo alfombra, tuparã ha ñandu pire katu ojeipuru ojejapo hağua voko tuicha oroja hağua eirete.

Peteĩ  jeguaka ojehecharamóva, ha’e cinto lánagui ojejapóva ha ojeipurúva akãre ha oñembojeguaka jatyta ra’angáre. Oñembovyvy hese.

Andai hetáichagua ojeipuru oñeñongatu hağua y, tembi’u ha umi michĩvévape, petỹ, yva ra’ỹi ha mba’emimi.

JEROVIA HA MOMBE’UGUA’KUÉRA

Enxhet-kuéra oguereko hemiandúpe tuicha kyhyje kilyikhama rehe, ha’eva aña joguaha ha ikatúva ojehecha oimeha tenda térã aravópe, jepivérõ ojehecha térã oñeñandu pyharekue. Oñeñanduka opáichagua. Oĩ ndaje kilyikhama morotĩva, oikóva ygápe yvyapasusũme ha yno’õme, ituruñe’ẽme oporomondýi tuichaiterei. Ambue kilyikhama ndaje ojogua peteĩ mitã doce ary oguerekóva, imba’erendýva ha omimbipa iñakãme.

Enxhet-kuéra oiko akóinte okyhyjévo chuguikuéra, ha ko’ãva jaryikuéra ojeipuru chaman-kuéra rehe ojapo jave hembiapo.

Ojokupyty rire Misión Anglicana ndive, misioneros he’i kilyikhama ha’eha aña retã rehegua.

Enxhet-kuérape ğuarã aravo ojekehápe ojeguerokyhyje, oke aja ndaje,  pe ã ikatu ojehekýi hetégui, ipyti’áre osẽ ha ojapo mba’e ojehecháva jeke ajánte. Ojeguerovia añakuéra anga, oñembohérava kilyikhama, oheka upe aravo oñemomba’e hağua pe máva okéva retére.

Upévare kéra ha’e peteĩ  tembiapo ojeguerokuhyjéva.

Umi imombe’ugua’ukuéra ojehecharamovéva apytépe oĩ  “antropología Enxhet de la Esperanza”, “el origen de las plantas”, “el origen de los animales” ha “el origen del fuego de la cocina”.

Haimete opavave ko aty rehegua ojehecha tetãpehẽ Presidente Hayes ha Boquerón-pe.

Ko aty oguerekóva hetave ava ojeipapáva censo rupive. Ary 1.981-pe, ojeipapa 8.770 ava.

 Censo ary 1.992-peguápe, ojeipapa 9.501 ava.

Chase-Sardi tembikuaarekápe, oñembohéra 18 aty.

Oñemohenda ko’ãva tenda rupi: Madame Linch, Asunción-pe, Pozo Colarado-pe Estancia

Santa Juanita, Puesto Estrella Sola, Estancia Riachito, Estancia Yasamathasla, Riacho Grande, Deolinda, Los Lapachos, Estancia Lota S.A, Estancia Amora, Estancia Lucero, Esperanza, Misión Central Makthlawaiya, Rancho del Monte, Puerto Karaja Vuelta, Estancia Buena Vista, Estancia Quebrachales, Estancia Bretona, Estancia Los Tamarinos, Estancia Salazar, Estancia Alborada, Estancia Yakukay, Estancia Maroma, Estancia Ledezma, Estancia Medina-kue, Estancia Setenta y Cinco, El Estribo, Santa Fe, Paratodo I, Dos Palmas, San Carlos, Palomito, Alegre, Caranda, 20 de Enero, Yatmata, Sombre Piri, Nazareth, Sombreo            Piri-Enxet, Muijik, Km 270, Km 316, Pome, Campo Largo, Campo Nuevo, Natem Amyip, Paz del Chaco, Nueva Vida, San José, Armonía, Pozo Amarillo Centro, Pozo Amarillo Colonia 1, Pozo Amarillo Colonia 2, La Esperanza, Benjamín Aceval-pe, La Patria, Laguna Hũ, Puerto Pinasco-pe, Hoffnungsau, Kronstal, Hochstadt, Molino Menonita.

Ohai  Dra. Matilde Galeano de Aguiar.