Pohã Ñana, mba’éichapa ojeipuru

POHÃ ÑAÑA: MBA’ÉICHAPA IKATU JEPORU

Ikatu oje’u yguápe, tererépe, ka'aýpe, té (infusión), macerado, enserenado, horchata, ñandyry (en forma de aceite, zumo, baño, compresa, gárgara e inhalación).

Ygua: péva ikatu jajapo pohã rogue, poty, ra'yi, pohá pire, térá, hapokuégui. Pévarã ikatu oñembopupu y, ojepoi ipype pohã, opupu’imi ha ojeheja ho’ysã ojey'u hağua yguáramo. Ikatúnte avei oñemoĩ y ro’ysãme, upevarã ojejoso porã pohã ha ojeheja michĩme hykuesẽ ha upéi ikatúma oñemboy’u. Pohã y guarã ojejohéi porãva’erã, ikatu oguereko mymbachu’i ñanembohasýva (larvas, bacterias, hongos).

Terere: ha’e pe ñane retãme oñemboy’uvéva. Ojejapo y ro’ysã rehe, oñemoĩ ipype pohã ro’ysã josopyre. Ikatu guampa-pe, oñemoĩ ka’a ha ojeítykua y ro’ysã oguerekóva pohã rykue.

Ka’ay: pevarã katu oñembopupu y. Oñemoĩ pype pohã opáichagua, natekotevẽi pohã jejoso, ytaku omohykuesẽ chupe. Oñemoĩ ka’a ka’yguápe, ojeitykua hi’ári ha ikatúma oñemboy’u. Oĩ hoy’úva opaite ára hakuvéramo jepe, ndoka’ay’úiramo ipirevai térã iñakãrasy.

Té: péva ha’e peteĩ ygua ojapopyréva pohã poty, ra’ỹi, hapo térã hakãgui. Ko’ã pohã oñemoĩ peteĩ mba’yrúpe y rehe, oñembopupu, ojey’u haku rehe, térã ho’ysambyre. Ikatu oñemokamby  ha oñemohe’ẽ.

Macerado: pohã ojejoso ha oñemoĩ  y ro’ysãme, opytu’u poteĩ aravo ojey’u hağua.

Enserenado: péva ojeheja okápe peteĩ mba’yru ári ikatuhağuáicha oguapy pohãre ysapy. Hetáichagua pohãre ikatu ojejapo enserenado. Ikatu ojeheja okápe te, yvarykue, macerado térá ambue. Oje’e kóichagua pohã pya’eveha ñanemonguera.

Horchata: ha’e pohã ojejapóva pohã josopyre oñembopupúva, ojeporu pohã akãnundu guasúpe, mbiru’a térã sarampión osẽ hağua okagotyo, ñande pirére ani ombyai ñande retepy, upéva katuete ñanemoakãnundu. Horchátape: oñemoĩ: sandia, andai ha merõ ra’ỹi, avei semilla de lino, perdudilla blanca ha amba’y rogue, naranja pire ha ikatu oñemohe’ẽ eírape térã asukápe.

Alcoholaturo: péva ha’e pohã ojejosóva ha oñemoĩ alcohol térã káñape, hykuesẽ rire

ojeporu ojeipychy hağua hasyhápe (tetyma, jyva térã ambue hendápe).

Baño de asiento: ojejapo pohã rykue tuicha porã, ikatu oñembopupu térã y ro’ysãmente, oñemoĩ peteĩ ña’ẽme ojeguapy hağua ipype pa aravo’i, hyeguasúva ndojapóiva’erã.

Gárgara: oñembopupu pohã ha oñemboro’ysãvy, ojejuruhéi pyharevete térã pyhare ojeke mboyve, hi’ariete ndojekaruvéimava’erã mba’eve.

Inhalación: oñembopupu pohã, otĩmbo pohã ryakuã. Péva oñehetũva’erã opupu aja. Ikatu ojejaho’i pe máva akã ani hağua pe tĩmbo oho ambue tendápe.

ohai Matilde Galeano